Імёны каланізатараў, якія ў XVIII–XIX стагоддзях фармавалі аблічча беларускіх гарадоў, сёння часта ўспрымаюцца праз прызму дзяржаўных міфаў. Але гісторыя не бывае аднароднай, і нават у імперскіх саноўнікаў, што пакінулі пасля сябе велічныя сядзібы, знаходзяцца рысы, якія выбіваюцца з афіцыйнага партрэта. Адным з такіх быў граф Мікалай Пятровіч Румянцаў (1754–1826) — канцлер Расійскай імперыі, дыпламат, калекцыянер, чалавек, які надаў Гомелю яго класіцыстычнае аблічча і пакінуў след у гісторыі як мецэнат і асветнік.
Граф Мікалай Пятровіч Румянцаў
У часы яго кіравання Гомель ператварыўся з правінцыйнага мястэчка ў горад еўрапейскага ўзроўню. Пры Румянцаве ўзводзяцца галоўныя архітэктурныя дамінанты — Петра-Паўлаўскі сабор, гасцінны двор, ратуша, адкрываецца ланкастарская школа і аптэка. Граф не проста перабудоўваў прастору — ён спрабаваў стварыць новы культурны код, у якім Гомель мусіў быць “малой Пецярбургскай правінцыяй”.
Від на Петра-Паўлаўскі сабор у пачатку ХХ ст. Фота: Вікіпедыя
Мікалай Румянцаў, апошні прадстаўнік свайго роду, быў чалавекам эпохі імперскага гуманізму: ён спрабаваў сумясціць веру ў прагрэс з лаяльнасцю да цара, калекцыянаваў кнігі і карціны, падтрымліваў навукоўцаў і мастакоў. Ягоны Гомель стаў адным з асяродкаў адукацыі і мастацтва на мяжы імперыі. Але адначасова гэта быў і горад-вітрына: з фасадам культуры і падмуркам улады. У гэтым — галоўны сімвал Румянцава. Улады цяперашняй Беларусі ахвотна ўшаноўваюць такія фігуры. Імперскі партрэт выглядае бездакорна: ні рэвалюцый, ні “спрэчных” постацяў, толькі прыгожая легенда пра вялікага двараніна. Аднак гісторыя заўсёды мае адценні. Некаторыя даследчыкі і краязнаўцы згадваюць, што ў асабістым жыцці Румянцаў быў чалавекам закрытым, не пакінуў сям’і, пазбягаў прыдворных інтрыг і трымаўся асобна. Гэта дало падставу для гіпотэз — магчыма, у яго былі нетрадыцыйныя схільнасці, пра якія ў той час гаварыць было нязручна.
Як адзначае даследчык Уладзімір Валодзін у брашуры «Квир-история Беларуси второй половины XX века: попытка приближения» (навукова-папулярнае выданне):
“Высокопоставленные сановники Российской империи всегда были на виду, поэтому их интимная жизнь не являлась тайной за семью печатями. Склонностью к однополой любви славился граф Николай Петрович Румянцев (1754–1826), наивысшим карьерным достижением которого был пост государственного канцлера. Н. Румянцев стал широко известен благодаря своей меценатской и собирательской деятельности: под его руководством и на его средства осуществлялись поиск и публикация многих документов по истории Восточной Европы, его коллекции книг и рукописей составляют значимую часть сегодняшней Российской государственной библиотеки. Один из томов документов, изданный в 1824 году на средства Н. Румянцева под редакцией протоиерея Иоанна Григоровича, назывался ‘Белорусский архив древних грамот’ и включал в себя 57 документов XV–XVIII веков по истории Восточной Беларуси. В 1796 году Николай Румянцев после смерти отца получил в наследство имение Гомель. При Н. Румянцеве в Гомеле шло активное строительство. Тогда появились некоторые здания, являющиеся теперь визитной карточкой города, например, Петропавловский собор. В соборе, согласно завещанию, и был похоронен граф Н. Румянцев.” (Валодин В., 2016).
Далей Валодзін іранічна заўважае:
“В последние годы гомельские власти повадились славить бывших владельцев местечка – крепостников Паскевичей и Румянцевых. Их именами называют улицы, им ставят памятники. Так, прославляют душителя восстания 1830–31 годов Ивана Паскевича. Достались лавры и Николаю Румянцеву. В 1996 году в парке возле дворца Румянцевых и Паскевичей был поставлен памятник Н. Румянцеву. Не знали гомельские власти, что своими руками создают место сбора для гипотетического гомельского гей-прайда. А пока гей-прайда в Гомеле нет, памятник подойдёт в качестве фона для ‘тёмного’ фото на память.”
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Валодзін таксама аналізуе спробы сучасных расейскіх гісторыкаў “адбяліць” Румянцава ад любых падазрэнняў:
“Забавно наблюдать, как имя Николая Румянцева пробует ‘отмыть’ от подозрений в гомосексуальности историк Татьяна Соловьёва. Для неё Н. Румянцев ‘на протяжении всей жизни преданно служил своей родине – России, оставил после себя уникальные собрания по Русской истории и честное имя верного слуги Отечества’. А ‘верный слуга Отечества’ в сегодняшней России никак не может быть гомосексуалом.”
Салавьёва прапануе версію, што прычына бясшлюбнасці Румянцава — нібыта “высокія пачуцці” да імператрыцы Марыі Фёдараўны, жонкі Паўла I. Але гэтая спроба гетэранарматыўнага “апраўдання” толькі падкрэслівае культурную няздольнасць прызнаць, што выдатны асветнік і дзяржаўны дзеяч мог быць асобай з ненарматыўнай сэксуальнасцю.
Цікава, што ў якасці “доказаў маральнасці” яна прыводзіць сведчанні Філіпа Вігеля (1786–1856) — вядомага гомасэксуальнага пісьменніка і мемуарыста, пра якога расейскі класік Аляксандр Пушкін жартаўліва пісаў:
“Лишь только будет мне досуг,
Явлюся я перед тобою;
Тебе служить я буду рад —
Стихами, прозой, всей душою,
Но, Вигель,— пощади мой зад!”
Такім чынам, атрымліваецца дзіўная сітуацыя: каб “даказаць маральнасць” графа Румянцава, сучасная гістарыяграфія спасылаецца на сведчанні чалавека, які ўваходзіць у гісторыю як адзін з першых задакументаваных геяў у расейскай літаратурнай традыцыі.
Мемуарыст Філіп Вігель
Гомель сёння працягвае жыць у архітэктурнай спадчыне чалавека, чыя біяграфія не ўкладаецца ў імперскія каноны. І ў гэтым ёсць пэўная справядлівасць. Бо, магчыма, нават тыя, каго сёння ставяць на п’едэстал, былі нашмат больш складанымі, жывымі і трагічнымі, чым дазваляе прызнаць дзяржаўная версія гісторыі.
