Асноўнымі мэтамі дзейнасці ГМКГА “Талака”, згодна Статуту, з’яўляліся:
– вывучэнне, захаванне і папулярызацыя сярод моладзі беларускай нацыянальнай культуры, гісторыі ды краязнаўчая дзейнасць як адзін з фактараў нацыянальнага адраджэння Беларусі і пабудовы дэмакратычнага грамадства.
Асноўнымі задачамі “Талакі” з’яўляліся:
На момант ліквідацыі Гомельская моладзевая краязнаўчая грамадская арганізацыя “Талака” з’яўлялася найстарэйшай недзяржаўнай грамадскай арганізацыяй у Гомелі і Беларусі.
Увогуле слова “талака” азначае старажытны беларускі народны звычай сумеснай добраахвотнай і бескарыснай працы ці дапамогі. Гэты звычай, напрыклад, ужываўся, калі трэба было зрабіць гаць праз балота – дарога трэба ўсім, але аднаму чалавеку яе зрабіць не пад сілу. А вось калі ўсёй вёскай, разам, гэта і значыцца талакою, можна зрабіць і гаць праз любое балота. Альбо калі ў каго ў вёсцы хата згарэла – колькі той чалавек сам будзе яе рабіць? А вось калі вёска талакою дапаможа – дык за пару дзён і хату, і свіран паставіць можна.
Звычай “талакі” распаўсюджаны з глыбокай старажытнасці па ўсёй Беларусі, сустракаецца таксама і ва Украіне. Гэты звычай нават увайшоў у заканадаўства Вялікага княства Літоўскага, ён падаецца, напрыклад, у тэксце Статута ВКЛ 1588 года.
Вось як апісвае звычай талакі ў Гомельскім павеце адна з даследчыц беларускай народнай культуры Зінаіда Фёдараўна Радчанка (нарадзілася ў 1839 г. у вёсцы Старыя Дзятлавічы пад Гомелем) у прадмове да сваёй кнігі “Гомельские народные песни”, выдадзенай у Санкт-Пецярбургу ў 1888 г.: “… Ёсць яшчэ звычай склікаць людзей на талаку, г. зн. запрашаюць жаць жыта або ўбіраць сена без усялякай аплаты, толькі за пачастунак; даюць многа гарэлкі, абед, падвячорак, вячэру. На гэту талаку ідуць з вялікаю ахвотаю. Талаку склікаюць найчасцей у якое-небудзь свята, напрыклад на Пятра і да т.п., калі адзначаюць другі дзень пасля свята. Сабе рабіць, гавораць, грэх, а людзям можна, але не за плату, а толькі за пачастунак. Для гэтага наймаюць часта нават музыку. На рабоце не падганяюць людзей, а толькі частуюць іх”.
Старажытны беларускі звычай талакі як сумеснай бескарыслівай працы і стаў тым вобразам, што аб’яднаў у сярэдзіне 1980-х гадоў маладых патрыётаў Беларусі.
У гэты час па ўсім СССР ішла абвешчаная Міхаілам Гарбачовым перабудова спарахнелай савецкай камуністычнай сістэмы. Адкрываліся невядомыя, а часам і жахлівыя старонкі з гісторыі Савецкага Саюза. Афіцыйна агучаны курс на галоснасць дазваляў людзям свабодна абмяркоўваць вострыя пытанні як сучаснага жыцця, так і гісторыі, а таксама шукаць шляхі вырашэння розных грамадскіх праблем.
Напрыканцы 1985 года, беларускамоўная моладзь, якая ў асноўным канцэнтравалася вакол навучальных устаноў Менску, вырашыла аб’яднаць свае намаганні, каб разам, сумесна, талакою, займацца захаваннем і папулярызацыяй беларускай мовы, гісторыі і культуры, захоўваць ад разбурэння і аднаўляць помнікі беларускай архітэктуры (трэба ўлічыць, што размова ідзе пра сярэдзіну 1980-х гадоў!), і такім чынам аднавіць, адрадзіць, сваю краіну – Беларусь. Яны так і назваліся – “Талака”.
Удзельнікамі той менскай “Талакі” сталі разнастайныя маладыя гісторыкі, паэты, мастакі і проста неабыякавыя людзі, якія хацелі захаваць беларускую культуру ад вынішчэння. Значную частку з іх складалі былыя сябры “Майстроўні” – творчага моладзевага аб’яднання, утворанага ў 1979 г. студэнтамі Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута, якое займалася адраджэннем беларускай абрадніцкай культуры ў горадзе і праіснавала да 1984 г.
Сярод удзельнікаў менскай “Талакі” былі і людзі, тым ці іншым чынам звязаныя з Гомельшчынай, а таксама і з іншымі абласцямі Беларусі. І вось яны вырашылі ўсе разам распачаць талакоўскі рух па ўсёй Беларусі, і стварыць у розных гарадах суполкі (аддзяленні) “Талакі”, каб гуртаваць аднадумцаў з усёй краіны.
Першай, пасля Менску, узнікла “Талака” у Гомелі. Але на гэтым талакоўскі рух па Беларусі і скончыўся. Праз некалькі год у Гародні ўзнікла “Паходня”, у Віцебску – “Узгор’е” (якое спачатку ўвогуле называлася “Узгор’е” – па назве аднаго з раёнаў старажытнага Віцебску) – арганізацыі ў цэлым роднасныя “Талацэ”, але крыху іншыя.
Уласна гісторыя гомельскай “Талакі” пачалася ў восені 1985 г., калі мужа і жонку Таццяну Сапач і Сяргея Дубаўца, выпускнікоў журфака Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэту, размеркавалі на працу ў г. Гомель. Таццяна і Сяргей, будучы студэнтамі, у Менску з’яўляліся людзьмі грамадска актыўнымі, цікавіліся беларушчынай (перадусім мовай ды культурай), былі наведвальнікамі т.зв. “Майстроўні” – суполкі, з якой пазней паўстала менская “Талака” і размаўлялі па-беларуску, што было нечувальным для тых часоў. Сяргея Дубаўца размеркавалі журналістам у “Гомельскую праўду”, дзе ён ды Барыс Пятровіч былі адзінымі супрацоўнікамі, якія на працы размаўляў па-беларуску.
Сяргей і Таццяна былі захоплены ідэяй стварэння шырокага талакоўскага руху па ўсёй Беларусі. То бок, меркавалі яны, у кожным абласным цэнтры, як сама мала, патрабавалася стварыць “Талаку” – арганізацыю, якая б займалася адраджэннем беларускай мовы, традыцыйнай культуры, вывучэннем беларускай гісторыі. Яны і пачалі гуртаваць вакол сябе аднадумцаў у Гомелі.
Працяг будзе…
Фота: грамадскі вэб-архіў vytoki.net
