«Штодзень» паразмаўляў з Андрэем Кушняровым пра ваенны досвед, «смерць», раненне і аднаўленне, работу Асацыяцыі беларускіх ветэранаў, якую ён узначальвае, сум па Радзіме і чаму гэтая вайна дае беларусам шанец.
Андрэй Кушняроў
Як атрымалася, што ты, чалавек мірнай прафесіі, апынуўся на вайне? У цябе ж, напэўна, прыбыткі падчас мірнага жыцця вышэйшыя за вайсковыя?
Так, даход падчас цывільнага жыцця быў заўважна вышэй за вайсковы. Але… вайна пачалася, і я паехаў. У прынцыпе, большая частка людзей, якія ваююць ва Украіне, – гэта не нейкія прафесійныя вайскоўцы, а людзі, якія пайшлі таму, што пачалася поўнамаштабная вайна. Тады Уладзімір Зяленскі заклікаў абараняць Кіеў, ён быў пад пагрозай падзення, а Украіна – пад пагрозай капітуляцыі. Трэба было ўсё кідаць і тэрмінова ехаць.
Патрапіць у першы месяц «поўнамаштабкі» ва Украіну беларусам было вельмі складана. Па цалкам сабе зразумелым прычынам. Я пабачыў заклік далучацца да Замежнага легіёну, яшчэ знаходзячыся ў Беларусі, і пазваніў ва ўкраінскую амбасаду. Там сказалі, што паняцця не маюць, пра што я кажу, пра ніякія такія ўказы Зяленскага яны не чулі і дапамагчы нічым не могуць.
Тады я вырашыў, што буду дабірацца сваім ходам. Выехаў у Польшчу, там паспрабаваў патрапіць у легіён праз мясцовае ўкраінскае консульства і атрымаў адмову. Сказалі, што грамадзянаў Беларусі не бяруць. Тады паступова пачыналася гэтая гісторыя з палком… тады Батальёнам Каліноўскага. Тады гэта нешта было вельмі нявызначанае, беларускае падраздзяленне, прыкамандзірованае пры «Азове», які пасля быў у Нацгвардыі.
Андрэй Кушняроў – у першым шэрагу, першы злева.
Я пайшоў у Беларускі дом у Варшаве, спытаў, што і як. Мне сказалі, тыдзень чакаць. Пасля мы паехалі групай ва Украіну. Тры дня я праслужыў у «Азове», пасля нас усіх перавялі ў Галоўнае ўпраўленне выведкі. Як толькі пачалі набіраць добраахвотнікаў у баявую частку, праз тыдні два, я папрасіўся туды. Патрапіў у будучы батальён «Волат».
Ці былі ў цябе нейкія вайсковыя гісторыі, якімі можаш падзяліцца?
Больш за ўсё мне запомніліся, канечне, першыя баявыя сутыкненні. Гэта была Херсонская вобласць, калі Херсон яшчэ быў акупаваны. У складзе Замежнага легіёна са змешанай інтэрнацыянальнай групай я быў у якасці байца/перакладчыка.
Запомніўся яшчэ Севераданецк, мы там апынуліся адрэзанымі ад Лісічанска. Усе масты былі знішчаныя, мы выходзілі адтуль на плытах.
Але больш за ўсё запамінаюцца не баі, а людзі, з якімі сустракаешся. Замежнікі, украінцы, беларусы, канечне, пабрацімы, якія загінаюць. Падавалася б, кожны, хто загінуў, гэта сумна і балюча, але ёсць тыя, з кім бліжэй меў стасункі, лепей ставіўся – іх смерць кожны раз… асаблівая падзея.
Брэст (Іван Марчук, заўв.), калі загінуў, Міраслаў Лазоўскі, для мяне гэта было вельмі сумна. Усе перажывалі, і я таксама. Зараз падчас цывільнага жыцця загінаюць хлопцы. Сашко загінуў (Аляксандр Царук), у Вільнюсе яшчэ адзін чалавек, якога мы не называем, – агулам чатыры чалавекі, якія загінулі ў гэтым горадзе.
Сашко, да яго вельмі добра ставіліся, і я таксама. Я яго яшчэ з «вучэбкі» памятаю, ён падзяліўся са мной у патронамі, калі не хапала. Аддаў з асабістага боекамплекта.
Для мяне больш за ўсё ў памяці застаюцца людзі. Не толькі тыя, хто сышоў, але і тыя, хто ваюе. Кожны раз за ўсіх перажываеш.
А што наконт той гісторыі, калі цябе «забілі», расійскія сайты абвясцілі пра тваю смерць? Як ты аднавіўся пасля ранення?
Мяне «забілі пад Рабоціна». Пра самі дэталі не магу распавесці і не ведаю, ці змагу калісьці гэта зрабіць, але як пра гэта пісалі рускія: я быў у групе з замежнікам і абодва загінулі. Я, праўда, не вельмі загінуў, я жывы.
Пасля ранення аднаўляўся я ў рэбцэнтры «Ланка». Гэта добрая ініцыятыва Тані Гацуры-Яворскай. Я быў блізкі да адкрыцця гэтага ўсяго, дапамагаў парадай. Мне ад самага пачатку падалося добрай ідэяй адкрыць рэабілітацыйны цэнтр для беларускіх байцоў – былых і сённяшніх. Там не толькі беларусы, але збольшага беларусы.
Гэта вельмі добрае месца. Там аказваюць і маральна-псіхалагічную дапамогу, і ў плане лячэння таксама ёсць опцыі. Добрае месца, вялікі дом з камінам, з сабакамі, якіх можна паціскаць. Акрамя мяне праз гэты рэбцэнтр прайшло дастаткова шмат беларускіх байцоў.
Складана адкрыць ва Украіне такое беларускае, але пані Таццяна вось прама малойца-малойца. Вельмі гэта ўсё патрабуе фінансавай дапамогі, бо існуе, дзякуючы беларусам, якія на цэнтр ахвяруюць, і гэтая падтрымка ўвесь час патрэбная.
З моманту ранення ўжо больш за паўгода, доўгі час хадзіў з мыліцамі, пасля кульгаў.
Але раненні ва ўсіх ёсць, кантузіі ў кагосьці, ёсць хлопцы, якія згубілі ногі, ёсць тыя, хто згубіў канцавіны, паставіў пратэз і вярнуліся на вайну. Кадраў не хапае, людзей не хапае на фронце.
Калі мы кажам пра беларусаў, прафесійных ваенных сярод нас амаль няма. На 100 чалавек, калі двое 2-3 маюць хаця б досвед службы, не кажучы ўжо пра вайну, – гэта добра. Часцей за ўсё звычайныя людзі, праграмісты, хлопцы з будоўлі, нехта менеджарам быў. Рознага ўзросту – ад 19 да 65 год. І ў нашых беларускіх падраздзяленнях адбылося ахалоджванне да вайны па зразумелых абсалютна прычынах.
З цывільнай працай у мяне не вельмі складваецца, хапае часу толькі на нейкія падпрацоўкі. У любы час можа быць трэба сарвацца і нешта рабіць. У гэтых умовах працы ў айцішачцы, канечне, вельмі не хапае ў плане фінансавай незалежнасці. Я раней не задумваўся пра кошт прадуктаў, а цяпер разважаю. Але гэта свядомы выбар. Пакуль я магу хоць чымсьці дапамагаць, я застаюся ва Украіне і раблю.
Як гэта быць беларусам ва Украіне калі не на фронце? Як цяпер, праз больш чым два гады з пачатку поўнамаштабнай вайны?
Беларусу з юрыдычнага пункту гледжання ва Украіне стала вельмі складана. Гэта і закрытыя рахункі ў банках, праблемы з перамяшчэннем з краіны і ў краіну, спецыфічныя адносіны да машынаў на беларускіх нумарах.
З боку людзей пры ўсім гэтым нармальна, я бы не сказаў… Асабліва да хлопцаў, якія ваявалі ці ваююць.
З боку дзяржавы ёсць праблемы. Нават да тых, хто ваюе. Сітуацыю можна нават вельмі моцна паляпшаць. Украіна не робіць нічога, каб прыцягваць беларусаў на гэтую вайну. Ці хаця б каб тыя, хто прыехаў, заставаліся. Усё пушчана на самацёк.
Просты прыклад. Каб прэтэндаваць на від на жыхарства, трэба тры гады адслужыць у арміі. Гэта нерэальна, поўнамаштабная вайна столькі не ідзе. І гэта не грамадзянства, гэта ВНЖ. Ці вось прыклад, чалавек два гады ваяваў, быў некалькі разоў паранены, і ён не можа прэтэндаваць на від на жыхарства. Гэта вар’яцтва! Год, праведзены на вайне, у акопах – гэта даволі жорстка.
Украіна ў гэтым плане моцна адстае ад Расіі. РФ цалкам спакойна раздае пашпарты і грамадзянства тым, хто хоча ваяваць. З Украінай ёсць адчуванне, што ім байцы не трэба, у іх усё добра. Гэта абсалютна не так, але дзяржаўны апарат нават не рухаецца, каб прыцягваць дапамогу. Каб людзі прыязджалі.
Няма ўпэўненасці і ў будучыні. Ёсць забарона на пасмяротныя выплаты сваякам, якія знаходзяцца ў Беларусі ці Расіі. Яна прыніжальная для самой Украіны. Акрамя таго, ёсць практыка блакіроўка рахункаў нават беларускім ваенным. Ты ваюеш за Украіну, а табе пры гэтым у банку блакуюць рахунак. Ты ж прадстаўнік краіны-агрэсара.
Гэта ўсё вырашаецца, у прыватным парадку, ідзеш, разблакоўваеш. Механізм дзяржавай запушчаны, ідуць насустрач, знаходзіцца выйсце. Але гэта ж кожны раз трэба нешта такое рабіць. Тое, што гэта папраўляецца на асабістым узроўні, не значыць, што на ўзроўні дзяржавы – у парадку. Не, усё моцна не ў парадку.
Агулам, паляпшэнні невялікія ёсць. Але яны абсалютна мізэрныя.
Ці ты сумуеш па Беларусі? Нешта цябе звязвае яшчэ з ёй? Маеш план, каб вярнуцца?
Канечне, сумую. Я не збіраўся з’язджаць з краіны ні пасля 2020, ні пасля 2021 года. Я з’ехаў у канцы лютага 2022-га. Я хацеў вярнуцца, зараз гэта немагчыма.
У сэнсе я магу вярнуцца, але адразу ў турму. У мяне шэраг артыкулаў, я кіраўнік экстрэмісцкіх фармаванняў, адразу некалькіх. Плюс найміцтва, экстрэмізм… Агулам ужо пяць крымінальных справаў. Маю літаратурную старонку ўнеслі ў спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў.
Але я працягваю дзейнічаць у інтарэсах краіны. Маю стасункі з людзьмі ў Беларусі, бачу, як расце бездань паміж дыяспарай і насельніцтвам краіны. Гэта прадказальна.
Гэтая бездань і мяне тычыцца. Я таксама перастаю быць беларусам у звыклым сэнсе, думаю іншымі катэгорыямі. Мне складана заставацца цалкам у беларускім кантэксце, нягледзячы на спробы. З іншага боку, я і з некаторымі ўкраінцамі, якія бегаюць ад мабілізацыі, напрыклад, абсалютна па-рознаму гляджу на рэчы.
І з беларусамі, якія жывуць у Варшаве і Вільнюсе. Нават у Кіеве перыядычна ракеты за акном падаюць. Сябры паміраюць. А ў людзей у Варшаве – па-іншаму. Не скажу, каб добра, ёсць свае праблемы, але яны ў нас розныя, мы па-рознаму глядзім на кантэкст. У кагосьці сваякі ў турме – у іх яшчэ свой погляд. Я не кажу, больш ці менш, я вельмі не люблю, калі людзі пачынаюць мерацца горам – гэта жахліва. Я да таго, што мы трохі ў розных сітуацыях, хоць усе прыехалі з адной краіны.
Ці працуе Асацыяцыя беларускіх ветэранаў вайны ва Украіне?
Асацыяцыя працуе. У нас няма ніякага бюджэту, гэта ўсё на валанцёрскіх пачатках. Хлопцы, якія самі ваявалі, спрабуюць дапамагаць. Дапамагалі ў арганізацыі пахавання Сашко, інфармацыйная падтрымка, арганізацыі збораў, са сваякамі паразмаўляць.
З Сашко, напрыклад, мы размаўлялі літаральна… ён памёр у лякарні ў 6 раніцы, а нашы з ім размаўлялі ўвечары перад гэтым. Стасункі – важны складнік, інфармацыйная падтрымка. З працай дапамагаць адзін аднаму, недзе пажыць, парадамі, псіхолагамі. Хто чым можа, тым і дапамагае.
Дакладных лічбаў, колькі ветэранаў, няма. Бо ёсць вялізная колькасць падраздзяленняў, дзе ваююць беларусы, некаторыя спецыяльна сыходзяць туды, дзе няма беларусаў. І ні адно з іх не вядзе сістэматызаванай работы з ветэранамі. Нават Полк Каліноўскага.
Спісаў няма, але туды ніхто трапляць не хоча праз рызыкі крымінальнага пераследу. Асабліва калі ўжо сыходзіш з арміі. Некаторыя хлопцы дапамагаюць у асацыяцыі, але стараюцца максімальна не засвяціцца па розных прычынах. Плюс тое, што чалавек ваяваў, – не плюс калі падаецца на бежанства ў Польшчы, лішнія праблемы, пытанні.
Па маіх асабістых ацэнках, каля 1000 беларусаў прайшло праз тое ці іншае падраздзяленне ва Украіне. Плюс тыя, хто яшчэ ваюе, гэта да 500 чалавек. Плюс штабныя ў Кіеве, іх меней і меней. Можа быць, у выніку праз яшчэ 1,5-2 гады вайны, дарасце да 2000. Гэта асабістыя ацэнкі. У асацыяцыі і калі яе – больш за 100 чалавек.
Як твае палітычныя амбіцыі? Цябе абралі ў Каардынацыйную раду, якія планы?
Выбары ў Каардынацыйную раду выклікалі ў мяне іранічны аптымізм ці абмежаваны песімізм. Гэта лепшае, найбольш перспектыўнае, на мой погляд, з таго, што пакуль нарадзіла беларускай апазіцыя ў выгнанні. Ёсць нейкая выбарнасць. Дэмакратыі без выбараў, на мой погляд, не бывае.
Я бы хацеў, каб замацаваўся прынцып выбарнасці. Спынілася прызначэнне на пасады. Зараз, на мой погляд, гэта закрыты клуб для сваіх. Выбарнасць гэта добры момант. Хацеў бы каб квот не было – гендарных, нго-шных без розніцы. Чалавек павінны праходзіць праз сваю праграму, здольнасці і бачання.
Хацелася б, каб Каардынацыйная рада болей працавала з дыяспарай. На мой погляд, гэта праца не наладжаная. Яшчэ ёсць моманты ў Літве, Польшчы, Чэхіі, але геаграфія беларускай дыяспары значна шырэйшая. У Грузіі амаль нічога не зроблена, у Нідэрландах, Германія, ЗША – таксама не вельмі. Ва Украіне асобная гісторыя. Не скажу, каб работа зусім не вядзецца, спробы ёсць, але яны няўдалыя. Зразумела, што краіна ваюе, Беларусь-краіна агрэсар, але ўсё ж фронт працы – вялізны.
Хацелася б, каб Каардынацыйная рада была інструментам для большага ўцягнення дыяспары ў палітыку. Узаемадапамогі хочацца. Каб з’явіўся орган, які б займаўся лабіяваннем беларускіх інтарэсаў на міжнароднай арэне. На мой погляд, у офіса Ціханоўскай ёсць крытычны дэфіцыт кадраў і ідэяў. Хацелася б, каб падцягвалася болей людзей з ідэямі, больш прабеларускіх, якія перажываюць за будучыню краіны.
Мне не хапае глабальнага бачання, канцэптуальных рэчаў, хочацца, каб КР стаў платформай, дзе б такія ідэі з’яўляліся і абмяркоўваліся. Каб з заходнімі партнёрамі ў нас пачаліся спрэчкі, мы маглі адстойваць свой пункт гледжання. Гэта план-максімум. А так, хацелася б, каб прынамсі зрухі былі ў гэты бок.
Мой канал «Рыцарскія гісторыі» – гэта таксама ў нейкім родзе палітычная, грамадская дзейнасць.
Што бы ты хацеў сказаць беларусам?
Без паражэння Расіі, пры моцнай Расіі, немагчымае далейшае існаванне незалежнай Беларусі. Так ці інакш будзе ўмяшанне, пагроза ваеннага канфлікту. Мы бачым гэтую сітуацыю ў Грузіі, калі ўрад як бы набыты расійскім бокам. А бюджэты ў Крамля – вялізныя. Беларусь для іх сфера ўплыву і ўмяшання, яны Беларусь не адпусцяць ні пры якіх абставінах, акрамя як пры поўнай капітуляцыі.
Таму калі ўкраінцы кажуць, што ў іх ідзе вайна, і яны згубілі частку тэрыторыяў. Гэта праўда, яны згубілі Крым, частку Данбаса. Але мы-та згубілі па вялікім рахунку ўсю краіну. Таму для нас гэта нават больш наша вайна, чым для ўкраінцаў.
Тыя ўкраінцы, якія з’ехалі за мяжу, яны могуць вяртацца часам. А мы, мы не маем такой магчымасці. Для нас яшчэ больш жорсткая сітуацыя.
Украінцам выгадна, каб прыязджалі нейкія людзі, якія б падтрымлівалі іх у гэтай вайне. Але мы павінны быць вышэй, украінскі кантэкст не павінны быць адзіным для нас.
Для нас Расія з’яўляецца праціўнікам на больш высокім узроўні. Нават перамога Украіны не гарантуе нам чагосьці, але яна дае нам шанец. На паражэнне Расіі. На тое, што Беларусь у будучыні пры любым урадзе, будзе незалежнай. Бо без незалежнасці нічога не будзе.
Мы недаацэньваем, наколькі гэта наша вайна, наколькі нам трэба тут упрагацца, наколькі для нас гэта ўнікальная магчымасць зрабіць рэальны крок да вызвалення з-пад імперскага ўплыву.
Шмат хто крытыкуе Украіну, я згодны, я нават магу дадаць. Я пастаянна сваруся з людзьмі, наязджаю, скарджуся. І гэта кепскі шанец, але ён адзіны, іншых я не бачу.
Я чуў ад украінца наступнае: для яго жахліва, што вайна, але ён радуецца, што Украіна знайшла ў сябе сілы сказаць рускім не. Мне падаецца, мы таксама павінны.
Штодзень
Фотаздымкі: з уласнага архіва Андрэя Кушнярова
