“Дзіцячая літаратура спрабуе выжыць”. Гутарка з пісьменніцай Ганнай Янкута
Гісторыя пра ката Шпрота, прататып якога быў, дарэчы, рэальным катом, стала першай у падарожжы з дзіцячай літаратурай для беларускай пісьменніцы і перакладчыцы Ганны Янкута. Цяпер пісьменніца жыве за мяжой, што паўплывала ў тым ліку і на яе літаратурныя планы, пра якія распытала Мова Гомель.
Беларуская дзіцячая літаратура сёння – гэта аўтарская літаратура, пераклады? Як бы вы ацанілі яе стан і запатрабаванасць у чытачоў?
– Вельмі цяжка гаварыць пра стан і запатрабаванасць беларускай дзіцячай літаратуры сярод чытачоў, калі магчымасцяў выдаваць яе робіцца ўсе менш. Незалежныя выдавецтвы, якія публікуюць кнігі па-беларуску, ліквідуюцца, многія дзіцячыя пісьменнікі ў Беларусі не могуць ладзіць выступы ў школах і бібліятэках, сярод палітзняволеных ёсць у тым ліку і аўтары кніг для дзяцей (Андрэй Скурко, Дзмітрый Юртаеў). Таму немагчыма сказаць, пераклады сёння выклікаюць больш цікавасці ці аўтарская літаратура – значэнне перадусім мае тое, што ўдалося выдаць. Я цяпер не надта магу адсочваць, што публікуецца ў Беларусі, з сёлетняга прыгадваю хіба што выданні «Папуры» – «Ідэальны момант» Сюзаны Ізэрн (пераклала Дар’я Вашкевіч) і «Ева намалявала коніка» Святланы Татарнікавай, а з таго, што выйшла за мяжой, – «Казік з Каменнай Горкі» Алеся Кудрыцкага, якую надрукаваў у Польшчы Андрэй Янушкевіч і якая нядаўна прэзентавалася на кніжным кірмашы ў Беластоку. Новыя кнігі для дзяцей выдаюць таксама «Тэхналогія» і «Кніжны рысь», напэўна, ёсць яшчэ нешта, што не трапіла ў поле майго зроку. Але гэта ў любым разе зусім мала для таго, каб казаць пра нармальнае функцыянаванне культурнай прасторы.
– Яшчэ больш сітуацыю ўскладняе тое, што і выдавецтвы, і чытачы раскіданыя па розных краінах. Калі кніга выходзіць у Польшчы, дабрацца да яе тым, хто жыве, напрыклад, у Беларусі ці ў Грузіі, не так і проста. Крыху больш даступнымі кнігі робяць аўдыёпраекты – у апошнія гады запісам аўдыёкніг займаецца некалькі каманд: «Кніжны воз», audiobooks.by, «Камунікат». Найбольш поўную інфармацыю пра беларускія аўдыёкнігі можна знайсці на старонцы audiobooks.by (з нядаўняга часу ў Беларусі яе заблакавалі). З агучкай дзіцячай і падлеткавай літаратуры працуе «Кніжны воз» – у гэтым прыкладанні, якое можна бясплатна спампаваць на мабільны, ужо ёсць больш за 50 аўдыёкніг, і каманда пастаянна працуе над папаўненнем збору. У іх ёсць і класіка беларускай дзіцячай літаратуры, і пераклады, і нават кнігі і казкі, якія на паперы не выходзілі. Беларуская дзіцячая літаратура – гэтак жа як і беларуская літаратура і культура ўвогуле, – спрабуе неяк выжыць, гэта, напэўна, асноўнае, што пра яе цяпер можна сказаць.
Ваша асабістае падарожжа з дзіцячай літаратурай. Калі і з чаго пачалося, і ці плануеце працягваць яго надалей?
– Сваю першую кнігу для дзяцей я пачала пісаць улетку 2017 года, і гэта была гісторыя пра ката Шпрота. Я тады жыла ў Мінску і толькі пераехала з Сухарава ў ваколіцы парка Чалюскінцаў, і гэты раён мяне зачараваў. Я хадзіла старымі дварамі і ўяўляла, як у паўзмроку перашэптваюцца прывіды. Потым прыдумала ім імёны – Мара і Жан-Жах, – і з гэтага вырасла кніга «Кот Шпрот і таямніца атракцыёнаў». Мне хацелася напісаць казку пра свой раён: каб у ёй згадваліся пазнавальныя мясціны і каб любое дзіця, прачытаўшы яе, магло разам з бацькамі трапіць туды, дзе адбываюцца прыгоды. Менавіта таму мастачка Лілія Давыдоўская змясціла на форзацы кніг пра Шпрота карту парка Чалюскінцаў і Батанічнага сада. Нам хацелася, каб Мінск зрабіўся па-свойму чароўным горадам.
– Усяго на сённяшні дзень у мяне выйшла 5 кніг для дзяцей з ілюстрацыямі Ліліі Давыдоўскай: тры гісторыі пра ката Шпрота, аповесць «Марта і яе мара пра снег» і экалагічная казка «Вам дапаможа КВА». Усе іх можна паслухаць у прыкладанні «Кніжны воз» з любой кропкі свету, у папяровы выглядзе ў продажы засталася толькі «Марта». Яшчэ адна невялікая кніга – прыквел да гісторый пра ката Шпрота – чакае публікацыі, і я дапісваю працяг казкі пра КВА, але ён таксама будзе зусім кароткі.
– Калі ж казаць пра далейшыя планы, то гэта вельмі складанае пытанне. Усе мае кнігі (апроч апошняй гісторыі пра Шпрота і працягу казкі пра КВА) пісаліся ў Беларусі, калі ў мяне было ўладкаванае жыццё і дастаткова вольнага часу, каб займацца справай, якая вымагае шмат высілкаў і не прыносіць адпаведнага прыбытку. Цяпер я жыву за мяжой, мне трэба шмат працаваць, каб зарабляць на жыццё, часу на пісанне ў мяне вельмі мала. Да таго ж, цяпер мне цікавей працаваць з літаратурай для дарослых, летась у мяне выйшла першая паэтычная кніга: у Беларусі – пад назвай «Геалогія», а ў Польшчы – «Канстытуцыя», зборнік вершаў на палях асноўнага беларускага закона. Так што, хутчэй за ўсё, у найбліжэйшыя гады вярнуцца да дзіцячай літаратуры магчымасці ў мяне не будзе.
Кот-шпрот. Якая гісторыя стварэння вашага героя, і як вам бачыцца яго будучыня?
– Казачны кот Шпрот атрымаў імя ў гонар рэальнага ката, які доўгі час у нас жыў. Ён быў вельмі кантактны і любіў таварыства людзей, аднак меў нашмат больш гадоў, чым яго кніжны цёзка. Што, зрэшты, не перашкодзіла яму аднойчы паспрабаваць уцячы з нашага балкона на першым паверсе – я ледзь паспела ўхапіць яго за хвост. Таму я лёгка магла ўявіць, што аднойчы яго ўцёкі будуць паспяховымі, і ён пазнаёміцца з прывідамі, якія жывуць у двары.
– Першапачаткова я ўяўляла, што гісторый пра Шпрота будзе чатыры – па адной на кожную пару года. Цяпер ужо ёсць вясновая, летняя і восеньская часткі, не хапае толькі зімовай. У ёй героі кнігі мусілі б разгадваць таямніцу Безыменнага помніка – мне хацелася, каб кніга закранала пытанне рэпрэсій 30-х гадоў, а паколькі гэта вельмі складаная праблема і я дагэтуль не вельмі ўяўляю, як працаваць з ёй у дзіцячай літаратуры, я пакінула яе на канец. Але, як я ўжо казала, сітуацыя моцна змянілася, і я не ведаю, ці будзе ў мяне калі-небудзь шанец вярнуцца да гэтай задумы. Таму пакуль я ў нейкім сэнсе лічу серыю пра ката Шпрота завершанай.
Якія вашы ўлюбёныя дзіцячыя аўтары і кнігі?
– У дзяцінстве я больш за ўсё любіла цыкл кніг пра мумі-троляў шведскамоўнай фінскай пісьменніцы Тувэ Янсан і таму вельмі радуюся, што цяпер яны ёсць па-беларуску ў перакладзе Алесі Башарымавай і Насты Лабады (выдавецтва Зм. Коласа). І я шчыра захапляюся працай сваіх калег, якія нягледзячы на ўсе перашкоды, працягваюць пісаць, перакладаць, ілюстраваць, выдаваць і агучваць дзіцячыя кнігі па-беларуску. Гэта і Надзея Ясмінска, якая напісала шмат кніг, сярод якіх я асабліва люблю «Пацеркі і кроплі», «Сподачак для цмока» і «Кусь-Кусяндру», і Наталка Харытанюк, аўтарка «Казак старога Адамкова» і «Казкі пра тое, як Святога Міколу забаранялі», і Надзя Кандрусевіч-Шыдлоўская, якая перакладае на беларускую кнігі шведскіх аўтараў і стварыла сваё выдавецтва «Коска», і Антон Францішак Брыль, які ўклаў зборнік беларускіх чарадзейных казак «Вядзьмар, які рабіўся ваўком» і зборнік казак прабабулі Максіма Багдановіча Рузалі Асьмак, а летась выдаў сваю першую кнігу для дзяцей «Мышыныя Каляды», і Лізавета Лянкевіч, якая ілюструе беларускую класіку для выдавецтва «Папуры», і Андрэй Скурко, які цяпер піша і перакладае творы для дзяцей за кратамі, і многія, многія іншыя.
Вельмі шмат для папулярызацыі беларускай дзіцячай літаратуры зрабіла ў свой час каманда прэміі Цёткі.
А з таго, што можна паслухаць на «Кніжным возе», я вельмі раю «Тэатр шчаслівых дзяцей» Альгерда Бахарэвіча, «Вялікія прыгоды Какоса Маракоса» Сержа Мінскевіча, гісторыі пра паноў Кубліцкага ды Заблоцкага Пятра Васючэнкі, «Італьянскае падарожжа» Аляксандры Хамянок і «Прыгоды мышкі Пік-Пік» Людмілы Рублеўскай (гэтая кніга да таго ж фантастычна агучаная ідэальнай мышшу Крысцінай Дробыш).
Мова Гомель адмыслова для Штодзень
Фота з facebook Ганны Янкута і з сайта alovakmag.by